10 Điều tốt nhất cha mẹ cần làm để giúp trẻ tự kỷ

Ngày 2/4 hàng năm được Liên Hợp Quốc lựa chọn là “Ngày thế giới nhận thức về chứng tự kỷ” với mục đích khuyến cáo các quốc gia quan tâm hơn đến dạng khuyết tật này.

 

 

Rối loạn phổ tự kỷ được biểu hiện ra bên ngoài bằng những khiếm khuyết về tương tác xã hội; khó khăn về giao tiếp ngôn ngữ, phi ngôn ngữ và hành vi, sở thích, hoạt động hạn hẹp, mang tính lặp lại. Ngoài ra, cũng cần lưu ý rằng rối loạn phổ tự kỷ là một phổ nên không có 2 trẻ tự kỷ hoàn toàn giống nhau. Nhìn chung, khoa học hiện nay vẫn chưa xác định được chính xác được nguyên nhân của tự kỷ.

 

Cách nhận biết sớm trẻ tự kỷ

 

Dưới đây là 10 điều tốt nhất cha mẹ cần làm để giúp trẻ tự kỷ, chúng mình dịch ra từ tác giả Ellen Notbohm của cuốn sách nổi tiếng: “Ten things every child with autism wishes you knew” để hiểu hơn về nhu cầu, về cuộc sống của các bạn ấy nhé.

 

Con là một đứa trẻ toàn diện nên chứng tự kỷ chỉ là một phần trong cuộc sống của con

Chứng tự kỷ chỉ là một phần của con người con, do vậy, nó không quyết định con là người như thế nào. Người lớn cũng vậy. Họ có thể béo, đeo kính hay khó gần… Đó có thể là những gì con thấy đầu tiên khi gặp một người nhưng họ đâu chỉ có vậy, đúng không? Vì ai cũng có suy nghĩ, cảm xúc và khả năng riêng.

 

Là một người trưởng thành, họ có thể kiểm soát được cách thể hiện bản thân. Nếu họ muốn trau dồi một mặt nào, họ có thể để tâm vào nó. Nhưng, là một đứa trẻ, con vẫn còn đang phát triển. Cả người lớn và bản thân con đều chưa biết hết được khả năng của mình. Nếu người lớn định nghĩa con bằng một đặc điểm nào đó, họ có thể sẽ đặt kỳ vọng quá thấp ở con. Và nếu con có cảm giác là người lớn đang nghĩ rằng: “Con không thể làm được” thì phản ứng tự nhiên của con sẽ là: “Tại lại phải cố gắng?”

 

Những giác quan của con không phối hợp một cách đồng bộ 

 

 

Điều này có nghĩa là thị giác, thính giác, khứu giác, vị giác và xúc giác thông thường mà người lớn thông thường có thể không để ý nhưng nó có thể khiến con hết sức đau đớn. Môi trường xung quanh thường không thân thiện với con. Con có thể thu mình hoặc kích động hoặc trở nên xấu tính nhưng suy cho cùng, con chỉ muốn bảo vệ bản thân mình. Dưới đây có thể là một vài lý do vì sao, chẳng như việc đến siêu thị cũng có thể làm con đau đớn.

 

Thính giác của con có thể quá nhạy bén. Hàng tá người nói chuyện cùng lúc. Tiếng loa nói về chương trình giảm giá trong ngày. Tiếng nhạc bùng lên từ hệ thống âm thanh. Tiếng trẻ con khóc, tiếng máy xay thịt kêu két, tiếng đèn huỳnh quang kêu vo vo, tiếng xe đẩy kêu cót két… Não bộ của con khó có thể xử lý kịp được toàn bộ thông tin đó và con bị quá tải.

 

Khứu giác của con có thể rất nhạy cảm. Con cá ở thịt quầy thịt không còn tươi, anh đứng trước con có thể hôm nay chưa tắm, người bán hàng đưa ra mẫu xúc xích mới, em bé sơ sinh đằng trước với một cái bỉm đầy mùi phân… Tất cả đều khiến con cảm thấy buồn nôn.

 

Và có quá nhiều thứ đập vào mắt con! Ánh sáng của đèn huỳnh quang không chỉ quá sáng mà nó còn nhấp nháy. Không gian xung quanh dường như dịch chuyển. Có quá trời mặt hàng để con có thể tập trung, nhiều người cùng di chuyển liên tục… Tất cả những điều này đều ảnh hưởng đến cảm giác của con dù con chỉ đứng một chỗ và thậm chí con không thể nói được mình đang đứng ở đâu.

 

Người lớn hãy nhớ phân biệt giữa “sẽ không” (con chọn không làm gì) và “không thể” (con không có khả năng làm gì)

Điều đó không có nghĩa là con không nghe lời hướng dẫn mà nó có nghĩa là con không thể hiểu được. Khi người lớn gọi con từ một phòng khác, những gì con nghe được sẽ là: “Bin, &^%$#@, #$%^*&^%$&*...” Thay vào đó, hãy đến và nói với con từng từ một: “Bin, con để sách lên bàn đi, đến giờ ăn cơm rồi.” Cách này sẽ nói cho con biết được là người lớn muốn gì và chuyện gì sẽ xảy ra tiếp theo. Khi ấy, con sẽ dễ dàng làm theo hơn.

 

Con là một người tư duy cụ thể, điều có nghĩa là con hiểu ngôn ngữ theo đúng nghĩa đen

 

 

Thật là bối rối cho con khi người lớn nói là: “Hãy bình tĩnh, đừng vội” trong khi thực sự muốn nói là: “Đừng chạy nữa”. Đừng nói con là “dễ như ăn kẹo” trong khi không có một cái kẹo nào ở đây cả nếu mọi người thực sự muốn nói với con là: “Cái này con có thể làm được vì nó dễ”. Khi người lớn nói: “Chibi thực sự đốt cháy đường đua” thì con sẽ hiểu là một đứa trẻ đang đốt những que diêm, nên chỉ cần nói với con là: “Chibi chạy rất nhanh.” Thành ngữ, chơi chữ, sắc thái, so sánh, suy luận, ẩn dụ, ám chỉ, châm biếm là khó với con.

 

Hãy kiên nhẫn với khả năng ngôn ngữ giới hạn của con

 

 

Sẽ rất khó để con nói được con cần gì khi khi con không biết phải dùng từ nào để thể hiện cảm xúc của mình. Con có thể đói, thất vọng, sợ hãi hoặc bối rối nhưng hiện tại những từ ngữ đó nằm ngoài khả năng của con để con có thể diễn tả được. Hãy chú ý đến ngôn ngữ cơ thể của con, khi con thu mình lại hay khi bối rối hoặc những dấu hiệu khác đều có thể mang nghĩa rằng có gì đó đang không ổn ở đây.

 

Hoặc người lớn có thể nghe con nói như một nhà bác học, diễn viên điện ảnh hay nói những thứ vượt ngoài độ tuổi của con. Đó là những gì con nhớ được từ thế giới xung quanh mình để bù đắp sự thiếu hụt về ngôn ngữ vì con biết con được người khác mong đợi con trả lời. Từ ngữ con dùng để đáp lại có thể đến từ những cuốn sách, TV hoặc lời nói của người khác nhưng con không nhất thiết phải hiểu bối cảnh hay thuật ngữ mà con đang dùng.

 

Vì ngôn ngữ là quá khó với con nên con cần hình ảnh trực quan

 

 

Người lớn hãy chỉ cụ thể cho con cách làm thay vì chỉ nói. Và người lớn cũng nên chuẩn bị tinh thần rằng cần phải chỉ cho con nhiều lần vì lặp lại liên tục sẽ giúp con học được.

Một thời gian biểu bằng hình ảnh sẽ cực kỳ hữu ích để lên lịch cho một ngày của con. Giống như một công cụ đếm thời gian, nó sẽ giúp con giảm căng thẳng khi phải nhớ việc gì tiếp theo, khiến việc chuyển từ hoạt động này sang hoạt động khác được dễ dàng hơn, giúp con quản lý được thời gian của mình và đáp ứng được mong đợi của người lớn.

 

Trước khi con biết đọc, con cần hình ảnh, chẳng hạn như tấm hình chụp hay những bức vẽ đơn giản để hiểu được nội dung mà mọi người muốn nói. Khi con lớn hơn một, người lớn có thể kết hợp hình ảnh với chữ viết và sau đó, chỉ cần viết chữ thôi là con có thể hiểu được.

 

Tập trung và củng cố cho những gì con có thể làm thay vì những gì con không thể

 

 

Giống như bất kỳ ai khác, con không thể học được trong một môi trường mà ở đó con liên tục nghĩ rằng mình không đủ giỏi hay mình cần cải thiện thêm nhiều. Con sẽ tránh thử bất kỳ cái nào mới khi mà con biết chắc rằng tất cả những gì mình nhận được là sự phê bình, cho dù người lớn có nghĩ mình chỉ đang “góp ý”. Thay vào đó hãy tìm điểm mạnh của con và mọi người sẽ sớm thấy được. Vì bài toán nào cũng vậy, sẽ luôn có hơn một cách giải quyết.

 

Làm ơn hãy giúp con học cách tương tác

Nhiều khi trông con giống như không muốn chơi cùng với các bạn, nhưng thỉnh thoảng là con không biết cách làm như thế nào để bắt chuyện hay chơi cùng mọi người. Nếu người lớn có thể khuyến khích các nhỏ khác rủ con cùng chơi, có thể con sẽ vui mừng tham gia cùng.

 

Con sẽ chơi giỏi nhất khi trò chơi đó có cách chơi rõ ràng từ đầu đến cuối. Con không biết cách để hiểu được nét mặt, ngôn ngữ cơ thể hay cảm xúc của người khác. Nên con sẽ rất vui nếu được hướng dẫn về cách thể hiện phù hợp. Ví dụ, nếu con nhìn thấy một bạn bị ngã, con có thể cười. Điều đó không đồng nghĩa với việc con nghĩ đó là vui, chỉ là con không biết phải thể hiện sao cho đúng. Khi ấy, người lớn có thế dạy con nói là: Bạn có bị đau không?

 

Hãy cố gắng tìm ra được cái gì khiến con kích động

 

 

Giận dữ, kích động là kinh khủng với con. Chúng xảy ra khi một hoặc nhiều giác quan của con bị quá tải hoặc con đã bị đẩy ra khỏi giới hạn khả năng của mình. Nếu người lớn có thể tìm ra điều gì khiến con bị kích động thì chúng có thể được ngăn chặn.

 

Hãy nhớ rằng mọi thứ con làm đều là một hình thức giao tiếp. Đó là cách nói của con trong khi con không thể diễn đạt được bằng lời và cách con đang phản ứng như thế nào với những gì xảy ra xung quanh mình.

 

Chẳng hạn như hành vi của con có thể có từ vấn đề thể chất. Dị ứng thực phẩm, nhạy cảm với vấn đề ngủ nghỉ hay gặp vấn đề về tiêu hóa… đều có thể ảnh hưởng đến hành vi của con con. Người lớn có thể tìm hiểu những dấu hiệu trong hành vi của con vì con có lẽ con không đủ khả năng để nói được với mọi người về nó.

 

Hãy yêu thương con vô điều kiện

 

 

Hãy dẹp bỏ những suy nghĩ như: “Giá mà con có thể…” hoặc “Tại con lại không thể…?” Người lớn chắc hẳn không ai là có thể thực hiện được từng mong đợi của bố mẹ và cũng không muốn bố mẹ mình nhắc đi nhắc lại kiểu câu như vậy.

 

Con không chọn cho mình chứng tự kỷ. Nhưng hãy giờ nó xảy ra với con và không phải họ. Nếu không có sự hỗ trợ của người lớn, cơ hội trở thành một người trưởng thành, tự lập của con rất mong manh. Nhưng với sự hướng dẫn và hỗ trợ của người lớn, khả năng ấy sẽ rộng lớn hơn mọi người nghĩ.

 

Cuối cùng, 3 từ là: Kiên nhẫn, kiên nhẫn và kiên nhẫn. Hãy xem chứng tự kỷ mà con có là một năng lực khác thay vì coi nó là một dạng khuyết tật. Đúng là con không giỏi giao tiếp bằng mắt hay nói với mọi người nhưng người lớn có thấy rằng con không bao giờ nói dối, gian lận, true chọc hay phán xét người khác?

 

Nhưng với sự ý đến từng chi tiết và khả năng tập trung phi thường, con có thể là Einstein, Mozart hoặc Van Gogh tiếp theo.

 

Và họ cũng là những người có chứng tự kỷ.

 

Tất cả những gì có thể xảy ra với con sẽ không trở thành hiện thực nếu không có người đồng hành, đặt nền tảng cho con. Nến hãy là người ủng hộ, người bạn của con để xem chúng ta có thể đi bao xa.

 

Từ khóa tìm kiếm:

10 Điều tốt nhất cha mẹ cần làm để giúp trẻ tự kỷ

Đặc điểm trẻ tự kỷ

Hình ảnh trẻ tự kỷ

Nguyên nhân trẻ tự kỷ

Cách điều trị trẻ tự kỷ tại nhà

Chữa bệnh cho trẻ tự kỷ

Can thiệp sớm trẻ tự kỷ

 

---

 

 

 

PGS. TS. BS Nguyễn Thị Lâm - Phó viện trưởng Viện Dinh dưỡng Quốc gia chia sẻ về sữa NATRUMAX